Cẩm nang mẹo vặt y khoa thực dụng – nhiều tác giả
Bệnh tiểu đường
Ở một người bình thường, lượng đường tiêu thụ được các tế bào hấp thu nhờ sự xúc tác của kích thích tố insulin, từ đó tạo năng lượng cần thiết cho những hoạt động của cơ thể.
Tại châu Âu, cứ khoảng 20 người thì có một người bị trục trặc về tiến trình hấp thụ đường này do tế bào không chịu thu nhận đường hoặc không có đủ lượng insulin cần thiết để tiếp dẫn đường vào tế bào, hoặc kích thích tố insulin hoạt động không hữu hiệu lắm… Kết quả là những người này bị bệnh tiểu đường (loại này là type 2 – loại tiểu đường sau tuổi trưởng thành).
Đây là một bệnh nguy hiểm, làm tăng nguy cơ mắc các chứng bệnh về tim, thận, thần kinh, mù lòa, vết thương chậm lành, dễ nhiễm bệnh… Mỗi người bệnh lại có những triệu chứng, những phản ứng cơ thể khác nhau và cần được bác sĩ giám sát thường xuyên. Một thứ thuốc tốt cho bệnh nhân tiểu đường này lại có thể gây hại cho bệnh nhân tiểu đường kia, và ngược lại.
Tuy là một bệnh khá phức tạp nhưng dưới sự giám sát và cố vấn của bác sĩ, với một ý chí tương đối, bạn vẫn có thể kiểm soát được bệnh trạng của mình, và sự kiểm soát này không đến nỗi quá khó khăn.
Điểm khởi sự để kiềm chế căn bệnh này thật ra chẳng có gì phức tạp: Mọi người bệnh đều phải giữ cho lượng đường và mỡ trong máu ở mức độ càng gần với bình thường càng tốt. Để đạt được điều đó, phải chú trọng 3 khía cạnh: thực phẩm dinh dưỡng, kiểm soát trọng lượng, tập thể dục. Qua đó, bạn có thể kiểm soát được toàn bộ bệnh trạng của mình. Dần dà bạn sẽ thấy được rằng, chỉ cần một chút kiên nhẫn, một chút ý chí, bệnh tiểu đường thật sự không thể làm khó được bạn.
Những phương pháp dưới đây có thể giúp bạn rất nhiều trong cuộc chiến tranh chống lại căn bệnh hiểm nghèo này. Nếu bạn đang được bác sĩ theo dõi, hãy nói cho bác sĩ biết là bạn đang áp dụng phương pháp nào.
Thực phẩm và dinh dưỡng
Thực phẩm và dinh dưỡng chiếm vai trò hết sức quan trọng trong tiến trình trị liệu. Hiệp hội Tiểu đường Mỹ (ADA), cơ quan nghiên cứu chuyên môn và sâu rộng nhất về bệnh này, đưa ra những điểm chính yếu sau đây:
Kiêng ăn chất béo: Cố gắng ăn càng ít chất béo càng tốt, sao cho số calories (nhiệt lượng) ăn vào từ chất béo không quá 30% tổng số nhiệt lượng mà cơ thể bạn cần dùng mỗi ngày. Danh từ “chất béo” ở đây dịch từ chữ “saturated fat”, bao bồm cả mỡ động vật và mỡ thực vật. Cố gắng thay “saturated fat” bằng “poly-unsaturated fat” hoặc “mono-unsaturated fet” (là dầu mỡ không làm sinh ra cholesterol).
Kiêng protein: Số calories (nhiệt lượng) ăn vào từ chất protein nên ở khoảng từ 12% đến 20% tổng số nhiệt lượng mà cơ thể bạn cần dùng mỗi ngày. Mỗi gram chất béo cung cấp 9 calories, mỗi gram protein cung cấp 4 calories.
Kiêng cholesterol: Mỗi ngày bạn không nên tiêu thụ quá 300 milligram cholesterol; chất này có trong lòng đỏ trứng, thịt, tôm, cua, hào, sò…
Ăn nhiều carbonhydrat: Số calories (nhiệt lượng) ăn vào từ chất này nên chiếm khoảng 50% tổng số nhiệt lượng mà cơ thể bạn cần dùng mỗi ngày. Cơm gạo có nhiều carbonhydrat.
Ăn nhiều chất xơ: Nên tiêu thụ chừng 40 g mỗi ngày. Chất này rất có lợi cho bất cứ ai, nhất là bệnh nhân tiểu đường type. Nó có công dụng làm giảm mỡ máu, làm cho tiến trình tiêu thụ đường trong máu chậm đi. Nhờ vậy, chất insulin có nhiều thời giờ hơn để làm nhiệm vụ xúc tác của nó.
Nhiều người lầm tưởng chữ chất xơ ám chỉ những chất có sợi hoặc gân như rau cải, hoặc những chất nhai xong có xác (như bã mía chẳng hạn). Thật ra không phải như vậy, chất xơ mang ý nghĩa gần giống như “chất độn”, “cơm độn” vậy; nó có nhiều trong tất cả những loại đậu, trái cây, cám, khoai tây, cà rốt…
Kiêng ăn đường và những chất chứa đường
Theo một số nghiên cứu tại các bệnh viện, việc kiêng cữ đường không cần thực hiện đến mức quá đáng nếu bạn có thể kiểm soát được bệnh của mình, và nếu bạn không quá mập. Đây có lẽ là một tin đáng lạc quan cho bạn. Dù sao, kiêng cữ vẫn tốt hơn, vì ít nhất điều này cũng giúp bạn đỡ phải khư khư theo dõi mức đường của mình mỗi lần ăn một ly chè, hay uống một ly nước ngọt. Theo Hiệp hội Tiểu đường thì các loại đường hóa học như aspatema, saccharin (không cung cấp calories) và những loại như fructose, sorbitol (cung cấp calories) đều có thể dùng được tùy theo bệnh trạng của từng người. Khi dùng, nên đọc nhãn hiệu của các loại đường để biết nó thuộc loại nào trong 4 loại trên.
– Nếu bệnh tương đối nghiêm trọng, nên dùng loại không có calories như saccharin và aspateme.
– Nếu bệnh trong vòng kiểm soát được, có thể dùng các loại cung cấp calories như fructose, sorbitol (theo những người có kinh nghiệm thì loại này mùi vị ngon hơn loại không cung cấp calories). Dù sao, bạn cũng nên cẩn thận một chút khi dùng loại này vì chúng có thể gây chứng tiêu chảy nếu dùng nhiều. Ngoài ra, đối với những người có ít insulin, đường fructose có khuynh hướng làm mức triglyceride trong cơ thể trở nên cao hơn.
Ăn ít lại và ăn nhiều bữa
Không ít thì nhiều, các thực phẩm trong bữa ăn hằng ngày đều chứa chất đường glucose; vì thế sau mỗi bữa ăn, cơ thể của bạn sẽ có nhiều đường hơn. Có nhiều đường nghĩa là cơ thể cần nhiều insulin để tiêu hóa chất đường thặng dư này. Nói cách khác, có thể tạm lập thành một công thức như sau:
Ăn ít = Đường ít = ít chất insulin = Mức đường trong máu ít thay đổi.
Vì thế, muốn mức đường trong máu ít thay đổi, nên ăn ít trong mỗi bữa ăn và bù lại bằng cách ăn nhiều bữa trong ngày. Chia số thực phẩm phải ăn trong ngày làm 3 bữa hoặc hơn thì càng tốt. Nếu không có thì giờ rảnh cho những bữa ăn, nên tìm cách ăn vặt một vài lát trái cây, một hai cái bánh nhạt (xen kẽ giữa các bữa ăn) là tốt nhất.
Nên tìm cách giảm cân
Hầu hết những người mắc bệnh tiểu đường type 2 đều có số cân nặng hơn mức trung bình, nói đúng hơn là hơi mập. Việc này không tốt vì sự béo mập này có thể cản trở tính xúc tác của insulin và làm cho các tế bào không thể hấp thụ đường được. Vì lý do này nên lượng đường trong máu càng ngày càng cao hơn. Nếu bạn là người béo mập và bị bệnh tiểu đường thì vấn đề quan trọng hàng đầu là phải ăn ít lại và tập thể dục để giảm cân. Kinh nghiệm của nhiều bác sĩ về môn này cho thấy, có nhiều bệnh nhân chỉ cần giảm đi 2-5 kg là hầu như bệnh tiểu đường của họ hoàn toàn biến mất!
Nói thì dễ, nhưng việc giảm cân không phải bất cứ ai muốn làm cũng được. Nếu bạn đã cố gắng nhiều và không giảm được tí ti nào thì cũng đừng buồn; miễn là bạn có thói quen ăn uống tốt (như nói ở các trang trước) và tập thể dục đều đặn là cũng tạm đủ rồi (nhưng dĩ nhiên đừng để lên cân nữa).
Đừng bao giờ dùng phương pháp giảm cân không phải do ăn ít và tập thể dục. Những phương pháp này không có lợi cho căn bệnh của bạn.
Kiêng rượu
Hiệp hội Tiểu đường cũng khuyên bạn không nên uống hơn 2 “drink” alcohol một tuần (mỗi “drink” tương đương với 1 lon bia, 1 ly rượu chát, hoặc 1 shot hay 1 séc rượu mạnh).
Cẩn thận khi mua thuốc
Khi bị các bệnh thông thường như cảm, cúm, dị ứng…, bạn thường đến tiệm thuốc tây mua thuốc. Hãy cẩn thận và đừng quên bạn có bệnh tiểu đường. Có nhiều loại thuốc (như aspirin) nếu được dùng nhiều sẽ làm mức đường hạ thấp. Các loại dược phẩm có chất cafein sẽ làm mức đường tăng cao. Chất phenylephrine trong một số thuốc nhỏ mũi, và các chất như ephedrine, epinephrine cũng làm tăng lượng đường trong máu lên.
Trước khi mua thuốc, nhớ đọc kỹ nhãn hiệu, thường các thuốc đều có hàng chữ cảnh cáo nếu gây nguy hại cho người có bệnh tiểu đường, bệnh cao huyết áp, hen… Bạn có thể hỏi dược sĩ tại tiệm thuốc nếu muốn chắc ăn 100%.
Tập thể dục
Hầu như bất cứ ai cũng có lợi khi tập thể dục, và người bệnh tiểu đường có lợi nhiều hơn ai hết. Việc tập thể dục làm tim bạn đập điều hòa, mạnh mẽ, và làm mức đường trong máu dễ kiểm soát hơn. Trong một số thí nghiệm, người ta còn ghi nhận được việc tập thể dục có thể làm gia tăng hiệu năng tiếp dẫn chất đường vào các tế bào của chất insulin sẵn có trong cơ thể. Nói cách khác, đối với người bị tiểu đường, việc tập thể dục giống như được chích thêm một liều insulin vào cơ thể vậy.
Các chuyên gia khuyên người bị tiểu đường nên chọn những loại thể dục cần hoạt động tay chân nhiều và đều đặn như chạy bộ, đi bộ, đi xe đạp hay bơi lội…, mỗi tuần tập ít nhất 3- 4 lần, mỗi lần chừng nửa giờ. Hãy tạo thành thói quen tập thể dục đều đặn và đừng bỏ lần nào. Việc tập thể dục không đều có thể gây tác động không tốt trên bệnh trạng.
Trong những loại thể dục cho người bị tiểu đường, các bác sĩ hay đề nghị nhất môn đi bộ. Loại thể dục này có thể nói là an toàn nhất vì không bắt cơ thể hoạt động mạnh mẽ, và cũng không kém phần hiệu quả so với các loại thể dục khác.
Tuyệt đối tránh những loại thể dục có khuynh hướng gồng hoặc chịu đựng như tập tạ, hít đất, hít xà ngang. Những môn thể dục bắt bắp thịt phải gồng nhiều thường làm tăng mức đường trong máu, ngoài ra, nó cũng làm áp huyết tăng vọt lên. Sự tăng vọt này có thể ảnh hưởng không tốt đối với đôi mắt của bạn.
Nếu bệnh tiểu đường của bạn không ổn định lắm, có nghĩa là bạn không thể, hoặc khó kiểm soát sự lên xuống của mức đường trong cơ thể, bạn cần nghe lời bác sĩ 100%, nhớ hỏi ý bác sĩ trước khi có chương trình tập thể dục.
Cẩn thận về răng
Như trên đã nói, người bị tiểu đường dễ bị nhiễm lạnh (infection). Hàm răng và lợi của họ cũng không phải là ngoại lệ. Người bị tiểu đường thường dễ bị sâu răng và các bệnh về lợi hơn người bình thường. Vì thế, cần chăm sóc hàm răng thật kỹ lưỡng; ít nhất cũng đánh răng mỗi ngày 2 lần, dùng chỉ floss đánh sạch răng sau mỗi bữa ăn; dùng các phương pháp chống chất tartar và plaque, cũng như đến nha sĩ thường xuyên.
Chăm sóc đôi bàn chân
Chỗ cần phải quan tâm nhất của người bị tiểu đường là hai bàn chân. Người bị tiểu đường thường không có một cảm giác nhạy bén ở bộ phận này. Đôi lúc họ đạp nhằm vật gì làm bị thương hay chảy máu mà cũng không thấy đau. Ngoài ra, bệnh tiểu đường cũng làm các vết thương lâu lành hơn… Các lý do này khiến bệnh nhân rất dễ bị thương. Vết thương có thể dẫn đến nhiễm trùng hoặc các biến chứng khác mà đôi lúc họ không hề hay biết.
Có nhiều người đã phải mất đi cả bàn chân vì không chăm sóc chân kỹ, để những chuyện trên xảy ra thường xuyên. Con số thống kê cho thấy sau khi bàn chân này bị cưa đi chừng vài ba năm, thường bàn chân kia cũng sẽ bị mất luôn (xác suất trên 70%).
Là người bị tiểu đường, bạn phải hết sức cẩn thận về bàn chân của mình. Những phương pháp dưới đây có thể giúp bạn:
1. Hãy gầy bớt lại: Theo kinh nghiệm của các bác sĩ chuyên khoa về bàn chân, số người bị bệnh ở bàn chân thường có trọng lượng trên trung bình. Chuyện này tương đối dễ hiểu, vì trọng lượng cả người bạn đều dồn ở hai bàn chân nhỏ xíu với diện tích vài chục cm2.
2. Kiểm soát bàn chân mỗi ngày: Các bác sĩ khuyên nên xem xét bàn chân mỗi ngày vài ba lần xem có bị chảy máu, bầm, sưng đỏ, nứt nẻ, hay nhiễm trùng sưng mủ gì không. Nếu mắt kém thì hãy nhờ người khác xem xét giùm. Phải xem xét như vậy vì cảm giác nơi bàn chân của bạn không được bén nhạy, và vì thế đôi lúc chân bị thương hay chảy máu mà vẫn không cảm thấy đau.
3. Giữ bàn chân sạch sẽ và khô: Bàn chân càng sạch thì cơ hội nhiễm trùng càng ít hơn khi bị thương. Nên rửa chân sạch mỗi ngày bằng xà bông và lau khô. Dùng bột phấn loại thoa chân để giữ cho chân khô.
4. Đừng để chân có cơ hội bị nhiễm trùng hay bị thương: Hãy thường xuyên cắt móng chân, nhất là khi có các tật của chân như móng mọc lệch, móng chẻ hai, cục chai… vì chúng dễ làm chân bị thương. Đừng cắt cục chai trên chân; nếu cần, hãy dùng loại đá mài cục chai có bán tại các tiệm thuốc tây. Đừng ngâm chân trong nước lâu quá vì có thể tạo vết nứt trên da chân.
5. Giữ ấm chân trong những ngày trời lạnh: Vì chân của bạn ít cảm giác nên thường không cảm nhận được cái lạnh như những người khác. Hãy dùng tay sờ xem chân có lạnh toát như nước đá hay không và nhớ mang tất khi ngủ. Nếu chân bị lạnh lâu ngày, các tế bào sẽ chết và bạn có thể phải mất bàn chân đó.
6. Luôn luôn bảo vệ bàn chân với giày, tất: Trước hết, không bao giờ đi chân không. Đừng để có một lúc nào đó khi nhìn thấy máu chảy bê bết trong nhà mới biết rằng chân mình bị thương. Nên mang các loại giày bảo vệ chân hữu hiệu nhất, thường là những kiểu giày chạy bộ. Gần đây, người ta có chế ra những loại giày có thể bảo vệ tiện nghi tối đa cho người chạy bộ, hãy mang chúng. Dĩ nhiên, đôi giày không nên quá rộng hoặc quá chật để có thể làm chân bị thương vì sự cọ xát. Nhớ mang luôn tất khi đi giày. Tất nên dày, êm ái, vừa vặn với chân, và có thể hút mồ hôi.
Chuyện gì xảy ra khi mức đường xuống quá thấp?
Khi bị tiểu đường, bạn hầu như lúc nào cũng phải kiêng cữ. Sự kiêng cữ này tạo cho bạn một thói quen ăn uống rất điều độ, sao cho lượng đường từ thực phẩm của những bữa ăn vừa đủ cung cấp nhiệt lượng cần thiết mà thôi, không thể dư ra như người bình thường.
Vậy chuyện gì xảy ra nếu bạn vì bận việc mà bỏ một bữa ăn, hoặc khi bạn hoạt động hơi nhiều (trong một buổi picnic ngoài trời hay một buổi khiêu vũ hào hứng chẳng hạn)? Lúc đó, bạn có thể cảm thấy được miệng mình bị tê, đổ mồ hôi lạnh, tim đập dồn dập hay có cảm giác nóng ran trong lồng ngực, nhẹ nhất là cảm thấy đói… Đó là triệu chứng thiếu chất đường trong cơ thể.
Làm sao để thoát ra khỏi tình trạng này? Dễ dàng thôi, theo bác sĩ Karl của Hiệp hội Tiểu đường, bạn chỉ cần uống một ly nước ngọt, ăn một cái kẹo… Đa số bệnh nhân tiểu đường lúc nào cũng mang theo một vài viên kẹo để phòng ngừa những trường hợp thiếu đường bất chợt này.
Hãy đo mức đường thường xuyên
Giá tiền một bộ dụng cụ thử mức đường trong máu tuy không rẻ nhưng cũng không đắt lắm. Dụng cụ này cho bạn con số đo chính xác giúp ngăn ngừa nhiều hậu quả tai hại. Loại dùng thử đường trong nước tiểu không được chính xác lắm, vì đường từ máu vào nước tiểu sẽ tốn một khoảng thời gian, nhất là ở người già.
Nếu bạn chỉ bị ở mức độ nhẹ, hoặc đã quen với mức đường trong cơ thể mình và kiểm soát được nó thì không đến nỗi phải thử đường mỗi ngày bốn lần.
Cố giữ tâm hồn bình thản
Những cảm giác lo lắng, giận dữ hay hồi hộp đều có ảnh hưởng xấu cho bạn. Khi có những cảm giác này, một số người bị tăng vọt mức đường trong máu; một số khác lại hạ mức đường xuống hết sức thấp. Là một người bị bệnh, bạn hẳn biết được mức độ nguy hiểm của sự lên xuống này.
Tự kiềm chế tâm hồn mình không bị lo lắng, giận dữ hay hồi hộp có lẽ là một việc hết sức khó khăn. Nhưng bạn chỉ có một con đường để đi, và bằng mọi giá, bạn phải làm được. Hãy thử các phương pháp sau đây:
– Tập Yoga, Thiền hay tự thôi miên. Ở bất kỳ một tiệm sách hay một thư viện nào, bạn cũng dễ dàng tìm được những tài liệu về những kỹ thuật này.
Cụ thể hơn, khi bạn đang nóng nảy, hồi hộp, việc trước tiên là đừng nghĩ đến lý do làm mình nóng nảy hay hồi hộp nữa. Bình tĩnh lại và để ý nhịp thở của mình, cố gắng giữ nhịp thở cho đều đặn (xin đọc thêm các sách về Yoga hoặc Thiền học). Trước khi tìm được các tài liệu chỉ dẫn sâu về Yoga hay Thiền, bạn có thể làm như sau khi lỡ lâm vào trạng thái nóng nảy, hồi hộp hay lo lắng:
– Nhắm mắt lại và tưởng tượng bạn đang đi bộ trên một bãi biển thật đẹp. Chỉ có mình bạn, bầu trời thật xanh trong, một vài cụm mây trắng vắt ngang trên bầu trời, nắng dìu dịu… Nước biển thật xanh, thật tươi mát, sóng biển lăn tăn tắp lại gần bờ tạo nên những âm điệu đều đều, rì rào… (xin đọc thêm sách về thôi miên và tự thôi miên). Nhìn chung, đây là phương pháp rất hay để giữ cho tâm hồn được thanh tịch, thoải mái.
– Hãy tập đức tính tự tin, tha thứ, và lạc quan. Nếu Thiền hay Thôi miên có thể giúp cho bạn thanh tịnh trong một lúc, thì những đức tính này tạo cho tinh thần bạn thoải mái lâu dài hơn. Thí dụ: bạn hay tức bực, nóng nảy trong những cuộc tranh cãi với người khác. Hãy tự nhủ: cãi làm gì với những người chỉ biết bô bô cái miệng. Trong thâm tâm tôi biết rằng tôi đúng là đủ, tranh cãi, bực tức làm gì; hoặc: chấp làm gì những người này, họ làm như vậy chẳng qua vì muốn giành cái lợi về họ, con người ai lại không thích lợi lộc, chẳng lẽ mình phải đi cãi với cả thế giới hay sao?. Hoặc: Ông bà kia đi xe đẹp quáquá mà xe mình thì vừa cũ vừa xấu; hãy suy nghĩ rằng: 2 ông bà đi xe đẹp kia, nếu họ bị chứng bệnh như mình, chưa chắc họ có thể phấn đấu bền bỉ như mình.
Nhìn chung, hãy nhìn mọi vật ở khía cạnh tốt đẹp của nó, bạn sẽ thấy tâm hồn nhẹ nhàng và bình thản hơn rất nhiều.
– Có nhiều người mắc bệnh tiểu đường và lại mắc thêm một chứng bệnh nữa, bệnh hay than oán. Tại sao là tôi? Tại sao trời đất bắt tôi phải chịu chứng bệnh nan y này? Tại sao người ta ăn cả một hộp kẹo thì được, còn tôi thì không? Có những chuyện đã xảy ra và không thay đổi được. Tại sao chúng ta ăn cơm, mà không ăn cỏ? Vì chúng ta là loài người, chúng ta không phải là loài bò hay ngựa! Tại sao em bé kia có thể ăn cả hộp kẹo? Hãy nhìn xuống, ở châu Phi, ở những vùng đói kém, có nhiều người không đủ cơm ăn hằng ngày. Bạn không ở đó có phải là may mắn không?
Lối chữa trị của Đông và Tây y tuy có khác nhau, nhưng các thầy thuốc cả hai phía đều công nhận một chuyện chung: bệnh nhân không lạc quan, sẽ khó chữa lành bệnh. Đừng bao giờ tạo khó khăn thêm cho chính mình nữa, hãy lạc quan lên.
